Çiçek ve Tohum Saklama Odaları

Çiçek ve tohum saklama odaları, ürün ya da ürün gruplarının bir arada istenilen muhafaza koşullarını sağlayacak şekilde saklanabilmesi için dizayn edilir. Tohumlarda saklama koşullarında çok fazla çeşitlilik olmasa da canlı bitkiler ve kesme çiçeklerde bu durum aynı değildir. Bu yüzden özellikle süs bitkileri ve kesme çiçeklere daha çok değineceğiz.

Kesme Çiçeklerde Hasat Sonrası Ömrü Etkileyen Faktörler

Dünyada üretilen kesme çiçeklerin yaklaşık %25’i üreticiden tüketiciye kadar olan zincirde farklı nedenlerden dolayı kayba uğramaktadır. Çiçek sapı, yaprak ve çiçek organlarındaki kalite kayıpları ya ürünün pazar değerini düşürmekte ya da ürünün satışını engellemektedir. Bu nedenle üreticiden tüketiciye kadar olan zincirde hem kalitenin korunması hem de hasat sonrası kayıpların önlenmesi üretici-tüketici memnuniyeti açısından önemlidir.

Kesme çiçeklerde en önemli kalite kriterlerinden biri vazo ömrü olup vazo ömrünün uzunluğu 2/3 oranında hasat öncesi, 1/3 oranında ise hasat sonrası faktörlere bağlıdır. Farklı kesme çiçek türlerinde 4 günlük taşıma sonrasında çiçeklerin vazo ömrünün ortalama %32 oranında azaldığı belirtilmiştir.

Hasat Öncesi Faktörler

Kesme çiçeklerde hasat öncesi kalite kaybını etkileyen koşullar; genetik faktör (çeşit) ve yetiştirme koşullarıdır. Vazo ömrü, kurşuni küfe (botrytis) hassasiyet, çiçeklerin açması, iletim demetlerinin tıkanması ve etilene hassasiyet gibi faktörler çeşitlere bağlı olarak değişir. Sıcaklık, ışık, nispi nem, CO₂, toprak, sulama, gübreleme, hastalık ve zararlılarla mücadele, hasat zamanı ve budama gibi yetiştirme koşulları vazo ömrü üzerinde önemli etkiye sahiptir. Optimal koşullar altında yetiştirilen bitkilerden elde edilen çiçekler hem daha kaliteli hem de daha uzun vazo ömrüne sahip olur.

Hasat Sonrası Faktörler

Kesme çiçeklerde hasat sonrası kalite kaybını ve dayanma süresini etkileyen başlıca faktörler; sıcaklık, etilen, su kaybı ve iletim demetlerinin tıkanması, ön soğutma, suda taşıma, geotropizm, yaprak sararması ve hastalıktır (botrytis).

Su kaybı ve iletim demetlerinin tıkanması

Kesme çiçeklerde hasat sonrası ömrü ve kaliteyi etkileyen en önemli faktörlerden biri su dengesidir. Transpirasyon yoluyla kaybedilen suyun saptan çekilen su ile karşılanamaması durumunda çiçeklerde solma meydana gelir. Yetersiz su alma çoğunlukla çiçek saplarının dip kısımlarında fiziksel ve mikrobik tıkanmalardan kaynaklanır. Bunun yanı sıra bazı odunsu sapa sahip kesme gül, waxflower ve kesme yeşillik olarak kullanılan akasya (Acacia holosericea) gibi türlerde iletim demetlerinde kesim sonrası yaralanmaya tepki olarak bazı enzim faaliyetleri sonucunda fizyolojik tıkanma gelişmektedir. Kesme çiçeklerde hem su alımını iyileştirmek hem de vazo suyunda bakteriyel gelişme sonucu sapta oluşan tıkanmayı önlemek amacıyla çiçek solüsyonlarına alüminyum sülfat (200-300 ppm), 8-HOC (8-hydroksikinolin sitrat) (200-600 ppm), 8-HQS (8-hydroksikinolin sülfat) (200-600ppm), gümüş nitrat (10-200 ppm) veya gümüştiyo sülfat (0,2-4 ppm) gibi bakterisitler ilave edilir. İletim demetlerinin tıkanma sorunuyla en sık kesme gül ve gerbera türlerinde karşılaşılmaktadır. Lilium ve kasımpatı iletim demetlerinin tıkanmasına orta derecede hassas olan türler iken karanfil, frezya, lale ve iris’te bu sorunla karşılaşılmaz. Kesme çiçeklere su çektirme işlemi genellikle 4˚C çevre sıcaklığında ılık ve düşük pH’lı (3-5,5) suda 6-12 saat süreyle yapılır.

Çiçeklerin bir çözeltiye yerleştirilmeden önce sap diplerinin 1-2,5 cm’den kesilmesi ve su içinde kalan yaprakların koparılması vazo ömrünü uzatmaktadır. Sap diplerinin kesilme işlemi genellikle havada yapılır. Ancak kuru depolama ve taşıma sonrası saptan iletim demetine hava girişi tıkanmaya yol açtığından dolayı özellikle kuru depolama ve taşıma sonrası kesimlerin su altında yapılması önerilmekte ve suyun mutlaka temiz olması gerekmektedir.

Sıcaklık

Kesme çiçeklerde hasat sonrası depolama sıcaklığı arttıkça solunum hızı artmakta, solunum hızının artması ise vazo ömrünü kısaltmaktadır.

Depolama sıcaklığı ve solunum hızı arasında doğrusal bir ilişki varken, solunum hızı ve vazo ömrü arasında negatif bir ilişki söz konusudur. Düşük sıcaklıkla birlikte solunum vb. metabolik olaylar yavaşlar, su ve şeker/nişasta kaybı azalır, etilen sentezi ve yaprak sararması gibi yaşlanma olayları gecikir, bakteriyel ve botrytis gibi hastalıkların gelişimi yavaşlar. Bu nedenle birçok kesme çiçek türü donma noktasının hemen üzerindeki 0°C’de depolanır. Tropik çiçekler (orkide ve anthurium vb.) 10°C’nin altındaki sıcaklıklarda üşüme zararı göstereceğinden dolayı bu tür çiçeklerde depolama ve taşıma sıcaklıkları 10°C’nin üzerinde olmalıdır.

Etilen

Etilen; çiçek, yaprak ve taç yapraklarda dökülmeye, yapraklarda sararma, solma, nekroz ve yaşlanmaya, tomurcuklarda tam açılmama ve şekil bozukluğuna yol açarak kesme çiçeklerin vazo ömrünü azaltır. Bazı türlerde (Iris hollandica) ise etilen çiçek tomurcuklarının açılmasında önemli bir rol oynar.

Etilene hassas kesme çiçek türlerinde etilen zararını önlemek ve/veya azaltmak için; çiçekler optimum gelişme devresinde hasat edilmeli, işleme sırasında çiçeklere fiziksel zararlardan kaçınılmalı, hasattan sonra çiçekler kısa sürede soğutulmalı, işleme ve depo alanlarında havalandırma ve hava sirkülasyonu sağlanmalı, çiçekler etilen üreten meyve ve sebzelerle birlikte depolanmamalı ve anti-etilen ürünler kullanılmalıdır. Anti-etilen olarak kullanılan ürünler: GTS, STS (gümüş tiyosülfat); saptan çektirme şeklinde uygulanır. İçerdiği gümüş iyonlarının yer altı sularını kirleten ağır bir metal olması nedeniyle günümüzde birçok ülkede kullanımı yasaklanmış olmakla birlikte ülkemizde kullanımı devam etmektedir. Uygulama dozu 1 litre suya 1-3 ml’dir. 1-MCP (1-metilsiklopropan); EthylBloc ticari ismiyle üretim lisansı alan bu ürün su veya buffer çözeltisi katıldığında ortama bir gaz vermektedir, bu nedenle 1-MCP uygulanacak çiçekler kapalı bir yerde bulundurulmalıdır. Uygulamada ortam sıcaklığının 24-25°C olması ideal olup uygulama süresi (6-24 saat) doz ve sıcaklığa bağlı olarak değişir. 1-MCP’nin dezavantajı etki süresinin ortam sıcaklığına bağlı olması ve belirli bir süre sonra çiçeğin yeniden etilene karşı duyarlı hale gelmesidir. Uygulama dozu 1 litre suya 2.5 nl-1 µl’dir. AOA (aminooksiasetik asit) ve AVG (aminoetooksivinilglisin); her iki anti-etilen ürün çiçeğin içsel etilen sentezini önler, saptan çektirme veya sprey olarak uygulanır. Potasyum permanganat; ortamda bulunan etileni absorbe eden ürünleri piyasada filtre, sargı, astar veya kılıf şeklinde satılmaktadır.

Ön soğutma

Çiçeklerin üretim veya hasat sonrası ısısının kısa sürede alınması ve depolama sıcaklığına düşürülmesi işlemine ön soğutma denir. Etkili bir soğutma için çiçek kutularında karşılıklı hava delikleri olmalı, ambalajlama ve istif şekli hava akışını engellememelidir. Kesme çiçeklerde uygun bir soğutma yöntemi (pasif soğutma, zorlanmış hava ile soğutma) ile sıcaklık çiçeklerin zarar görmeyeceği en düşük sıcaklığa (0-1°C) düşürülür. Tropik türlerde ise sıcaklık 10°C’nin üzerinde olmalıdır.

İlgili makalenin yayınlandığı KAYNAK: Türktob (Türkiye Tohumcular Birliği Dergisi), Nisan-Haziran 2015, Yıl:4, Sayı:14, s:42-45.
Makalenin Adı: KESME ÇİÇEKLERDE HASAT SONRASI ÖMRÜ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Yazar: SONER KAZAZ, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü.